Bức tranh phố huyện nghèo qua truyện ngắn Hai đứa trẻ của Thạch Lam.

Vài note: Các bạn nên đọc kĩ tác phẩm trước khi tham khảo nhé, như vậy sẽ dễ nắm bắt mạch cảm xúc, cốt truyện và không bị động trước các chi tiết truyện trong bài nghị luận 

(Yêu cầu bắt buộc đấy nhé 📚)

Giữa bộn bề phồn tạp của buổi chợ phiên văn chương, giữa náo nhiệt đông đúc của gian hàng lãng mạn, Thạch Lam được nhận ra như một khách hàng khá đặc biệt. Vị khách ấy không đưa ta đến những chân trời phiêu du, mộng tưởng của tình yêu, những khát vọng thường thấy trong trào lưu lãng mạn mà dắt ta đi vào giữa cõi đời ta đang sống. Con người dịu dàng nhân ái ấy đã nguyện gắn ngòi bút của mình với những kiếp người đau khổ, những cảm nhận lắng sâu toát ra từ cuộc sống thường ngày. Trong số những bức tranh đời sống ấy, bên cạnh những tác phẩm như "Gió lạnh đầu mùa", "Dưới bóng hoàng lan", "Hai đứa trẻ" chính là một câu chuyện thể hiện đầy đủ, sâu sắc nhất cho phong cách văn ông, vừa vẽ ra cho người đọc bức tranh phố huyện nghèo với những con người nhỏ bé vật vờ trong cảnh nghèo.

Truyện ngắn "Hai đứa trẻ" là một truyện ngắn đơn giản hầu như không có cốt truyện, rất khó tìm được ở đây những sự kiện mang tính chất kịch, bi hài như sáng tác của Nguyễn Công Hoan, những cuộc vật lộn, đau đớn, giằn xé về mặt nội tâm như những trang văn của Nam Cao. Đọc truyện Thạch Lam, người ta chỉ cảm nhận bằng tâm hồn, bằng tất cả những giác quan chứ ít khi có thể tóm tắt mạch lạc toàn bộ diễn biến của cốt truyện. Các trang viết của Thạch Lam có một lối hành văn nhẹ nhàng như cánh bướm đậu trên cành hoa. Bức tranh bằng ngôn ngữ của ông có thể được ví với tranh lụa chứ không phải tranh sơn dầu. Thạch Lam trước sau vẫn là một nhà văn lãng mạn nhưng đó là lãng mạn tích cực và đẹp mê say lòng người. Truyện ngắn "Hai đứa trẻ" chỉ kể lại hình ảnh hai đứa trẻ ngồi trên chiếc chõng nát, ngắm nhìn phố sá chìm dần vào đêm tối, tuy đã buồn ngủ ríu cả mắt nhưng vẫn cố thức để đợi chuyến tàu đêm đi qua rồi mới khép cửa hàng đi ngủ.

Câu chuyện đơn sơ như vậy hẳn sẽ làm thất vọng cho những ai muốn đi tìm cốt truyện giàu kịch tính, với những chi tiết li kì, lắc léo. Tuy nhiên dưới ngòi bút Thạch Lam, "Hai đứa trẻ" không hề nhạt nhẽo, trái lại rất ám ảnh, thấm thía, đầy dư vị với cảm xúc buồn thương và giọng thủ thỉ trầm lắng thiết tha.

Dưới mắt hai đứa trẻ, cảnh phố huyện hiện lên thật là cụ thể, sinh động, gợi cảm. Đó là cảnh bãi chợ trống trải, vắng vẻ khi buổi chợ đã vãn từ lâu, người về hết và tiếng ồn ào cũng mất. Cảnh chợ tàn phơi bày sự nghèo nàn , xơ xác của đời sống phố huyện. Ống kính cần mẫn của nhà văn lia qua phố huyện: "Trên đất chỉ còn rác rưởi, vỏ bưởi, vỏ thị, lá nhãn và lá mía." Cảnh còn được miêu tả bởi khứu giác tinh tế của nhà văn: "Một mùi âm ẩm bốc lên, hơi nóng của ban ngày lẫn mùi cát bụi quen thuộc quá, khiến chị em Liên liên tưởng là mùi riêng của đất, của quê hương này." Bức tranh phố huyện nghèo trong "Hai đứa trẻ" đầy sức ám ảnh là vì những màu sắc và hương vị như thế. Trong khung cảnh tiêu điều, buồn bã đó, hình ảnh những con người nghèo khổ, lam lũ, nhếch nhác của phố huyện hiện dần ra. Những đứa trẻ đi nhặt nhạnh những thứ rơi vãi ở bãi chợ. "Mẹ con chị Tí lễ mễ đội chõng, xách điếu đóm ra dọn hàng". "Gia đình bác xẩm ngồi trên manh chiếu, cái thau sắt trắng để trước mặt, thằng con bò ra đất, nghịch nhặt rác bẩn bên đường" và hai chị em Liên với cửa hàng tạp hóa nhỏ xíu mà mẹ Liên dọn ngay từ khi cả nhà bỏ Hà Nội về quê vì thầy Liên mất việc. Rồi bà cụ Thi điên điên , tàng tàng, mua rượu uống và cười khanh khách, lảo đảo đi vào bóng tối. Tất cả đều là những kiếp sống lầm than, cực khổ, tàn tạ. Qua con mắt của bé Liên, tất cả cuộc sống chìm trong đêm tối mênh mông, chỉ còn ngọn đèn của chị Tí, cái bếp lửa của bác Siêu, ngọn đèn Hoa Kỳ vặn nhỏ của Liên, tức chỉ là mấy đóm sáng tù mù. Những đóm lửa nhỏ nhoi ấy chẳng làm cho phố huyện sáng sủa mà chỉ càng khiến cho đêm tối thêm mịt mù, dày đặc.

Hình ảnh ngọn đèn con nơi hàng nước của chị Tí chỉ chiếu sáng một vùng đất nhỏ ấy trở đi trở lại tới 7 lần trong truyện là một hình ảnh đầy ám ảnh và có sức gợi rất nhiều về những kiếp sống nhỏ nhoi, lay lắt, mù tối trong đêm đen mênh mông của cuộc đời. Cảnh phố huyện lúc chiều tối như một khúc nhạc buồn mà điệp khúc cứ lặp đi lặp lại. Chiều tối nào mẹ con chị Tí cũng lễ mễ dọn hàng, chị em Liên lại kiểm hàng, tính tiền rồi ngồi trên chõng tre ngắm cảnh. Bác Siêu lại gánh hàng và thổi lửa, bác xẩm lại trải chiếu, đặt thau. Cái điệp khúc ấy cứ lặp đi lặp lại, đơn điệu, buồn tẻ. Họ cũng lóe lên một chút hi vọng bởi hi vọng chính là liều thuốc an thần cho những con người khốn khổ ấy. Nhà văn Nhất Linh cũng từng nói những người dân quê rất nghèo khổ tiền bạc nhưng rất giàu hi vọng hão, "chừng ấy người trong bóng tối mong đợi một cái gì tươi sáng cho sự sống nghèo khổ hàng ngày của họ".

Hai đứa trẻ làm sao ý thức rõ rệt được cảnh tù động, buồn chán, bế tắc  mà chúng đang sống cũng như về những khát vọng tinh thần mơ hồ của mình. Song với tâm hồn ngây thơ nhạy cảm, cô bé Liên đã cảm nhận thấm thía, tuy chỉ là vô thức hiện thực đó, khát vọng đó. Chính  vì khao khát được thoát khỏi cảnh tù động, mù tối ấy mà chị em Liên đêm đêm cố thức để đợi chuyến tàu đi qua. Con tàu như đã đem một chút thế giới khác đi qua, một thế giới khác hẳn đối với Liên, khác hẳn với cái vầng sáng của ngọn đèn chị Tí và ánh lửa của bác Siêu. Nó gợi nhớ về quãng thời gian sống ở Hà Nội náo nhiệt, ban đêm được mẹ dắt đi chơi, uống những cốc nước xanh đỏ. Nó đối lập hoàn toàn với cảnh sống héo úa, mù tối, mù mịt ở nơi phố huyện nghèo này.

"Hai đứa trẻ" của Thạch Lam không đi sâu miêu tả những xung đột xã hội, xung đột giai cấp. Ông cũng không để tâm miêu tả những bộ mặt gớm ghiếc của những kẻ bốc lột và khuôn mặt bi thảm của những kẻ bị áp bức vì nói cho cùng Thạch Lam là một nhà văn lãng mạn. Ông phác họa bức tranh phố huyện nghèo, chân thực trong từng chi tiết và trong chiều sâu tinh thần của nó. Bức tranh làng quê màu xám với những con người nhỏ nhoi, đáng thương ấy thấm đẫm niềm cảm thương chân thành của tác giả đối với những người lao động nghèo khổ sống quẫn quanh, bế tắc và tối tăm. Qua bức tranh ảm đạm của phố huyện và qua hình ảnh của những con người bé nhỏ với chút hi vọng le lói, ta thấy được mơ ước lớn của nhà văn là muốn thay đổi cuộc sống ngột ngạt đó cho những con người lao động nghèo khổ.