Chữ người tử tù (Nguyễn Tuân)

Trong môi trường của cái ác, cái đẹp khó có thể bền vững, muốn chơi chữ phải giữ được thiên lương. Cái đẹp có thể nảy sinh từ chốn tối tăm, nhơ bẩn, từ môi trường của cái ác như hành động cho chữ trong tù của Huấn Cao, nhưng không thể chung sống với cái ác. Nguyễn Tuân nhắc đến thú chơi chữ là môn nghệ thuật đòi hỏi sự cảm nhận, không chỉ cảm nhận bằng thị giác mà còn cảm nhận bằng tâm hồn. Người ta thưởng thức chữ không mấy ai thấy, cảm nhận mùi thơm của mực, hãy biết tìm trong mực, trong chữ hương vị của thiên lương. Cái gốc của chữ chính là cái thiện và chơi chữ chính là thể hiện cách sống có văn hóa. Trước lời khuyên của người tử tù, viên quản ngục xúc động, "vái người tù một vái, chấp tay nói một câu mà dòng nước mắt rỉ vào kẽ miệng nghẹn ngào: "Kẻ mê muội này xin bái lĩnh". Bằng sức mạnh của một nhân cách cao cả và tài năng xuất chúng, người tử tù đã hướng quản ngục đến một cuộc sống của cái thiện, và trên con đường đến với cái chết, Huấn Cao gieo mầm cuộc sống cho những người lầm đường. Trong khung cảnh đen tối của tù ngục, hình tượng Huấn Cao bỗng trở nên cao lớn lạ thường, vượt lên trên những cái dung tục thấp hèn của thế giới xung quanh đồng thời thể hiện một niềm tin vững chắc của con người: trong bất kì hoàn cảnh nào, con người vẫn luôn khao khát hướng tới chân - thiện - mĩ. Có ý kiến cho rằng Nguyễn Tuân là nhà văn duy mĩ, tức là điều khiến ông quan tâm chỉ là cái đẹp, là nghệ thuật nhưng qua truyện ngắn "Chữ người tử tù" mà đặc biệt là cảnh cho chữ ta cảm thấy rằng nhận xét trên là hời hợt, thiếu chính xác. Đúng là trong truyện ngắn này, Nguyễn Tuân ca ngợi cái đẹp, nhưng cái đẹp bao giờ cũng gắn với cái thiện, thiên lương con người. Quan điểm này đã bác bỏ định kiến về nghệ thuật trước Cách mạng Nguyễn Tuân là một nhà văn có tư tưởng duy mĩ, theo quan điểm nghệ thuật vị nghệ thuật. Bên cạnh đó, ta thấy truyện còn ca ngợi về viên quản ngục và thầy thơ lại - là những con người tuy sống trong môi trường độc ác, xấu xa nhưng vẫn là những thanh âm trong trẻo biết hướng tới cái thiện, và đằng sau đó còn thể hiện tấm lòng yêu nước, căm ghét bọn thống trị đương thời và thái độ trân trọng đối với những người có thiên lương trên cơ sở đạo lí truyền thống của nhà văn.

Nguồn: Internet

"Chữ người tử tù" là bài ca bi tráng, bất diệt về thiên lương, tài năng và nhân cách cao cả của con người. Hành động cho chữ của Huấn Cao, những dòng chữ cuối cùng của đời người có ý nghĩa truyền lại cái tài hoa trong sáng cho kẻ tri âm tri kỉ hôm nay và mai sau. Nếu không có sự truyền lai này, cái đẹp sẽ mai một. Đó cũng là tấm lòng muốn giữ gì cái đẹp cho đời.

Bằng nhịp điệu chậm rãi, câu văn giàu hình ảnh, gợi liên tưởng đến một đoạn phim quay chậm, từng hình ảnh, từng động tác dần hiện lên dưới ngòi bút đậm chất điện ảnh của Nguyễn Tuân, một buồng tối chật hẹp, hình ảnh con người ba cái đầu đang chăm chú trên một tấm lụa trắng tinh, hình ảnh người tù cổ đeo gông, chân dưới xiềng đang viết chữ. Trình tự miêu tả cũng thể hiện tư tưởng một cách rõ nét: từ bóng tối đến ánh sáng, từ hôi hám nhơ bẩn đến cái đẹp. Ngôn ngữ hình ảnh cổ kính cũng tạo không khí cho tác phẩm, ngôn ngữ sử dụng nhiều từ Hán Việt để miêu tả đối tượng là thú chơi chữ. Tác giả đã phục chế cái cổ xưa bằng kĩ thuật hiện đại như bút pháp tả thực, phân tích tâm lí nhân vật.

Cảnh cho chữ trong "Chữ người tử tù" là kết tinh tài năng, sáng tạo và tư tưởng độc đáo của Nguyễn Tuân. Tác phẩm đã nói lên lòng ngưỡng vọng và tâm sự nuối tiếc đối với những con người tài hoa nghĩa khí và nhận cách cao thượng. Đan xen vào đó, tác giả cũng kín đáo bày tỏ cái đau xót chung cho cái đẹp chân chính, đích thực đang bị hủy hoại. Tác phẩm góp một tiếng nói đầy tính nhân bản: Dù cuộc đời có đen tối vẫn còn có những tấm lòng tỏa sáng.